Hoe flexibel mag je zijn?

Op 2 januari stapte ik ‘s middags op Utrecht-Centraal in de trein naar Amsterdam. Met mij stapte een jongen de trein in met een fiets. De coupé was nagenoeg leeg (het was immers 2 januari, de meeste mensen waren nog vrij). Een conducteur stapte direct op de jongen af en sommeerde hem de trein te verlaten omdat het tijdens de spitsuren verboden is met een fiets te reizen. Een regel die is ingevoerd om tijdens drukte ervoor te zorgen dat geparkeerde fietsen niet teveel hinder opleveren voor andere reizigers. Protesten van de jongen die wees op de nagenoeg lege coupe, hielpen niet: regel is regel. De conducteur was onvermurwbaar. 

Hoe erg zou een uitzondering op die regel zijn geweest op 2 januari? 

Anders ligt dit wanneer bijvoorbeeld in een laboratorium de regel geldt dat iedereen een veiligheidsbril moet dragen vanwege de aard van de gevaarlijke stoffen waarmee daar wordt gewerkt. Als dan de leidinggevende het lab binnenloopt zonder veiligheidsbril is dat niet te rechtvaardigen. Ook niet met argumenten dat hij zelf niet met die stoffen werkt maar alleen maar kort iemand op het lab moet spreken. Als hij dit toch doorzet, kan hij de discipline bij zijn medewerkers in het dragen van de veiligheidsbril op het lab wel vergeten. Immers als de baas het zelf al niet nodig vindt en zich niet aan de regels houdt….De laagste norm van de baas is vaak de hoogste norm van de medewerkers. 

Nog een voorbeeld.

Op een ochtend meldde een filmploeg zich bij de poort van een energiebedrijf. Op afspraak zouden zij op het terrein enkele filmopnames maken. De receptie aangestuurd door de afdeling SHEQ (Safety, Health, Environment and Quality) verlangde van de filmploeg, dat deze eerst de poortinstructiefilm bekeek, de bedrijfsbrochure over veiligheid las en toetsvragen ging beantwoorden. De procedure zou ongeveer 1 uur in beslag nemen. De filmploeg protesteerde, zij zouden onder strikte begeleiding van een manager en een medewerker van het bedrijf haar werk doen. De enige momenten dat zij zonder begeleiding zouden zijn, zou op het toilet zijn. De receptie nam contact op met de afdeling SHEQ, die hield voet bij stuk. De betreffende manager werd erbij geroepen. Deze overrulde de afdeling SHEQ en de receptie en gaf aan dat veiligheid een goed ding was, maar dat te strikte handhaving van regels zonder dat  deze bijdroegen aan risicoreductie geen doel dient, maar juist averechts werkt op de veiligheidsattitude. Zo moet ook niet voor iedere activiteit een werkvergunning worden opgesteld, maar moeten deze werkvergunningen beperkt worden tot de meer risicovolle activiteiten. 

Dus de vraag is hoe flexibel kan je zijn? Wanneer mag het spreekwoord ‘de uitzondering bevestigt de regel’ worden toegepast? Dit blijft een eeuwig spanningsveld. Regels moeten niet het gezond verstand verdringen.